Assertiviteit is een breed begrip waaronder veel gedragingen vallen. Gedragingen zoals opkomen voor jezelf, je grenzen aangeven en je gedachten en gevoelens uiten op een manier die rekening houdt met jouw belang en dat van de ander. Als je assertief bent word je vaak als zelfverzekerd gezien. Maar assertief gedrag vertonen is niet altijd even makkelijk. Sommigen van ons gaat dit iets beter af dan anderen. Niet getreurd echter als jij één van de velen bent die assertiviteit soms wat lastiger vindt, het is prima aan te leren. In dit artikel geven we wat praktische tips die je een begin kunnen geven, of je assertiviteit wat kunnen aanscherpen.
Voordat we meteen in de praktische tips duiken is het belangrijk om eerst even goed in de definitie van assertiviteit te duiken en het daarnaast over mogelijke oorzaken en gedragingen te hebben.
De kenmerken van assertiviteit
Je kunt assertiviteit indelen op een schaal tussen sub-assertief (onderdanig) en agressief gedrag. De volgende drie begrippen geven je wat meer duidelijkheid over wat assertiviteit nu precies is.
Sub-assertief (onderdanig)
Dit is gedrag waarbij je je eigen belang wegcijfert ten opzichte van de ander. Dit om bijvoorbeeld een ruzie te voorkomen of omdat je jezelf niet durft uit te spreken. Hieronder vallen bijvoorbeeld het aannemen van extra werk of klusjes die jij eigenlijk niet wilt en geen tijd voor hebt, er niets van zeggen als je wordt onderbroken of het woord niet krijgt en het niet durven uiten van je eigen mening of gevoel.
Assertief gedrag
Hierbij houd je zowel rekening met je eigen belang als met het belang van de ander. Je luistert naar de gevoelens en gedachten van anderen maar laat je niet hierdoor leiden. Waar mogelijk stel je een compromis voor waar beide partijen zich in kunnen vinden. Bijvoorbeeld wanneer je baas vraagt of je kan overwerken terwijl jij niet kan zeg je niet: “Ja, is goed baas, ik blijf overwerken” of “Nee, zoek het uit in je toko”, maar: “Helaas kan ik niet vanavond vanwege een afspraak, ik kan wel een uur langer blijven om je te helpen, morgen iets vroeger komen of langer blijven als het nog nodig is”. Dat laatste is een voorbeeld van een assertief antwoord.
Agressief
Bij agressief gedrag slaat de assertiviteit door naar gedrag waarbij je alleen oog hebt voor je eigen belang en niet het belang van de ander. Dat kan verschillende oorzaken hebben, soms is iemand bang om sub-assertief over te komen en slaat het om in compensatie naar de andere kant. In het kopje onder “assertief” is “Nee, zoek het uit in je toko” een voorbeeld van een agressieve reactie op de vraag van je baas of je over kan werken.
Wat is nu de betekenis van assertiviteit?
Het is belangrijk om te beseffen dat dit geen karaktereigenschappen zijn maar gedragingen. Dat houdt in dat je dus niet je hele leven lang slechts één van de bovenstaande drie bent. Iedereen heeft een beetje van alle drie in zich. Soms reageer je agressief, soms assertief. Afhankelijk van de bui waarin je zit en je omgeving. Mocht je echter wat te vaak sub-assertief (of agressief) gedrag vertonen dan kan je daar zelf last van krijgen. Omdat je misschien minder respect voor jezelf en van je omgeving krijgt. Daar kan je gelukkig wat aan doen! Maar eerst kijken we naar wat mogelijke oorzaken.
Oorzaken van een gebrek aan assertiviteit
Een gebrek aan assertiviteit kan verschillende oorzaken hebben die voor iedereen anders zullen zijn. Ook kan het voorkomen dat er een combinatie van oorzaken aanwezig is. Het is dus aan ieder voor zich om uit te zoeken waarom hij of zij minder assertief is dan iemand zou willen. Dat doe je door jezelf vragen te stellen en deze op een open manier te beantwoorden. Dan kan een lang proces zijn waarbij je veel moet graven. Het kan soms helpen om hierover met anderen in gesprek te gaan die je wat vragen kunnen stellen. Vanuit Supertrainer zullen wij ook een lijstje oorzaken aandragen die we vaker tegenkomen. Als je je in één van de oorzaken herkent ben je dus zeker niet alleen.
Gebrek aan zelfvertrouwen
Assertiviteit associëren we heel erg met een gebrek aan zelfvertrouwen. Vaak klopt dat ook wel, omdat in de situaties waarin je niet assertief bent je ook je niet super zelfverzekerd voelt. Echter is zelfvertrouwen veranderlijk en situatieafhankelijk. Een persoon kan zich niet zelfverzekerd voelen op een feestje maar tegelijkertijd wel erg zelfverzekerd op het voetbalveld, en andersom natuurlijk. Een gebrek aan zelfvertrouwen is daarom ook vaak een oorzaak van niet assertief gedrag.
Echter wanneer je voor lange tijd wat minder zelfvertrouwen voelt heeft dat invloed op hoe assertief je bent. Je hebt misschien het idee dat anderen niet op jouw mening en inbreng zitten te wachten. Of dat jouw idee niet goed genoeg is. Of je voelt misschien dat je positie in de organisatie te laag is. Allemaal gedachten die ervoor zorgen dat je minder assertiviteit laat zien wanneer het erop aankomt. Persoonlijk leiderschap is een onderwerp dat hierbij kan helpen.
Niet weten wat je moet zeggen
Het kan ook zo zijn dat je wel heel graag iets wil zeggen op zo’n moment, maar je gewoon even niet weet wat en op welke manier. Daarom blijf je weer achter met het gevoel dat de kaas je van het brood is gegeten. Achteraf draai je het gesprek of de situatie nog eens af in je hoofd en opeens heb je wel helder wat je wil zeggen. Vervelend, wanneer je dat weer eens overkomt.
Goed nieuws. Dit valt te verhelpen met veel oefenen op dit soort situaties en de daarbij horende gesprekstechnieken. Na veel oefenen zal je al snel verbetering zien. Herken je jezelf hierin? Dan heb je zeker iets aan de praktische tips verderop in het artikel. Of misschien wel wat aan een training assertiviteit van Supertrainer. Ook kan je je gesprekstechnieken in het algemeen verbeteren.
Ingesleten (onbewuste) patronen
Soms werk je al lange tijd op dezelfde plek of ga je met dezelfde mensen om. Na verloop van tijd kunnen er dan patronen ontstaan die je zelf niet eens in de gaten hebt in het begin. Misschien bood je jezelf vroeger altijd aan in de vergadering om dat ene rottige klusje op te knappen of zei je altijd ja tegen overwerk. Simpelweg omdat je er toen zin in had, maar die tijden zijn veranderd. Een patroon doorbreken is lastig, misschien ben je wel bang voor de reactie die je krijgt of vrees je dat het niet goed komt als jij niet degene bent die het doet. Niets is minder waar.
De sociale hiërarchie
Je positie in de groep kan ook invloed hebben op je assertiviteit. Analyseer daarom de groepsdynamica binnen jouw team of organisate. Assertiviteit gaat namelijk over de interactie die jij hebt met anderen. Als die anderen dominanter zijn of hoger staan in de hiërarchie van de organisatie is assertiever optreden moeilijker. Als medewerker administratie is het nu eenmaal lastiger een hoge pief aan te spreken op gedrag als dezelfde persoon ook gaat over jouw contract of vakantiedagen moet goedkeuren. Ook is er zoiets als een sociale positie in de groep. Als je minder populair bent is het ook minder makkelijk om assertief te zijn.
Dit zijn voorbeelden van oorzaken die wij bij Supertrainer vaker tegenkomen. Herken je jezelf hierin? Dan ben je dus zeker niet de enige, en waarschijnlijk ook niet de laatste.
Het is goed om deze mogelijke oorzaken voor jezelf helder in kaart te brengen. Zo weet je beter welke oplossing voor jou van toepassing is. Wanneer het ligt aan de sociale positie in je groep vraagt dit namelijk een andere oplossing dan wanneer het ligt aan niet weten wat je moet zeggen. Het kan ook goed mogelijk zijn dat een combinatie van oorzaken voor jou telt. Ze sluiten elkaar namelijk niet uit.
Hoe word je assertiever?
Nadat je de oorzaken in kaart hebt gebracht en weet in welke situaties je minder assertief bent is het tijd om deze aan te pakken. Assertiviteit is iets waar je zelf mee aan de slag zult moeten gaan. Je eigen gedrag moet veranderen want je oude gedrag leverde niet de resultaten op waar je tevreden mee bent. Jij als persoon hoeft dus niet te veranderen, alleen de dingen die je zegt in die situaties, oftewel het gebruiken van andere gesprekstechnieken. Dat is ook een kwestie van experimenteren en kijken wat werkt. Hier geldt ook weer: niet voor iedereen zal de oplossing hetzelfde zijn.
We zullen je een gesprekstechniek als voorbeeld geven waarvan we vaak zien dat deze werkt. Deze gesprekstechniek stelt dat je boodschap aan 3 kenmerken moet voldoen. Dat is niet veel toch? Oefen er maar eens mee de volgende keer dat je het gevoel hebt dat de kaas je van het brood wordt gegeten.
Begin je boodschap met een objectieve waarneming
Wanneer iets je overkomt wat één van je grenzen overschrijdt benoem je dit met een objectieve waarneming. Zonder waardeoordeel.
Voorbeeld:
- Je onderbreekt me steeds wanneer ik iets wil zeggen…
- Je geeft me niet het woord tijdens de vergadering…
- Ik moet nu alweer extra werk thuis doen…
Het is belangrijk dit op een rustige manier te brengen zonder al te veel emotie. Je wil namelijk niet dat de ander in de weerstand springt. Je wilt gewoon iets aankaarten dat over jezelf gaat. Door het zo te brengen trek je de aandacht van de ander en laat je hem of haar naar jou luisteren.
Heb het over de gevolgen voor jou
Nadat je het gesprek hebt geopend en de aanleiding hebt aangekaart is het tijd voor de gevolgen voor jou. Waarom is dit voor jou nu zo vervelend?
We gaan verder met de eerdergenoemde voorbeelden:
- Je onderbreekt me steeds wanneer ik iets wil zeggen…zo krijg ik niet de kans om te zeggen wat ik denk…
- Je geeft me niet het woord tijdens de vergadering…hierdoor kan ik de dingen niet aankaarten die ik nog op de agenda heb staan…
- Ik moet nu alweer extra werk thuis doen…zo heb ik geen tijd om thuis te ontspannen…
Hiermee betrek je het op jezelf waardoor in de verdediging schieten voor de ander lastiger wordt. Het gaat immers over jou en niet over de ander. Iemand kan het er maar moeilijk mee oneens zijn dus. De kans op een welles/nietes discussie is zo een stuk kleiner. Dit is een belangrijke stap die je niet moet overslaan, je legt hier de verbinding tussen het gedrag van de ander en het effect op jou. Vaak heeft de ander geen weet van het effect op jou.
Beschrijf wat je emotie is
Dit is een belangrijke stap waarmee je de urgentie aankaart. Hierdoor laat je openheid zien en toon je wat “zwakte” wat in feite juist heel sterk is om te doen. Je mag het best over je gevoelens hebben en het feit dat de situatie je raakt. Het gevolg is dat je de ander laat inzien dat het belangrijk is dat het opgelost wordt.
Zo krijg je uiteindelijk:
- Je onderbreekt me steeds wanneer ik iets wil zeggen...zo krijg ik niet de kans om te zeggen wat ik denk…en heb ik het gevoel dat ik er niet toe doe.
- Je geeft me niet het woord tijdens de vergadering…hierdoor kan ik de dingen niet aankaarten die ik op de agenda heb staan…waardoor ik mij niet gewaardeerd voel en onderdeel van het team.
- Ik moet nu alweer extra werk thuis doen…zo heb ik geen tijd om te ontspannen…en heb ik het gevoel dat ik gebruikt word voor het vuile werk.
Blijf jezelf!
Het is belangrijk om zinnen te maken die bij jou passen. Ga dus niet bovenstaande voorbeeldzinnen gebruiken als dit zinnen zijn die je normaal nooit op deze manier zou formuleren. Dan kom je niet authentiek over en dat helpt niet. Blijf dicht bij jezelf en ga niet een ander nadoen. Maak je eigen zinnen die voldoen aan bovenstaande 3 kenmerken.
Houd er ook rekening mee dat het uitvoeren van deze gesprekstechnieken geen garantie is op succes. Toch mag je trots op jezelf zijn dat je tenminste iets probeert. Werkt het niet? Experimenteer dan verder. Soms ligt het ook niet aan jou, maar is de omgeving nu eenmaal zo star dat je hier niets aan kunt veranderen. Denk dan na of je wel in die omgeving wilt blijven.
Een training volgen over assertiviteit?
Hopelijke biedt dit artikel je een goed beeld over wat assertiviteit is en misschien zelf wat aanknopingspunten om je eigen assertiviteit te verhogen. Wil je jezelf verder ontwikkelen op het gebied van assertiviteit? Dan kunnen wij je hiermee helpen door samen in jouw situatie te duiken. Dat kan door een training assertiviteit, maar ook al vrijblijvender door een gesprek waarin we je wat handvaten geven. Ook is het raadzaam je gesprekstechnieken onder de loep te nemen. Lijkt je dit interessant? Vraag dan nu de brochure aan.
